تحلیل و بررسی راه‌کارهای مواجهه با مهدی‌‌نمایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

2 دانشجوی دکترای، الهیات مسیحی، دانشگاه ادیان و مذاهب. تهران، ایران.

10.22081/jm.2024.68306.1088

چکیده

باور به ظهور حضرت مهدی عج از مهم‌‌ترین عقاید جامعه‌‌ی شیعی است که زمینه‌‌ی رهایی از ناامیدی و ناکامی‌‌ها را فراهم می‌‌کند؛ بااین‌‌حال، همواره ظهور جریان‌‌های مهدی‌‌نما، تهدیدی برای این باور معنابخش بوده‌‌اند. از همان روزهای نخستین عصر غیبت تا کنون، افراد و گروه‌‌هایی در این زمینه ادّعاهایی از نوع: نیابت، سفارت، بابیّت، ارتباط، وکالت، یا حتّی مهدی‌بودگی داشته‌اند. ظهور این جریان‌‌ها در ابتدا ممکن است چالش نهاد دین به نظر بیاید، ولی در روزگار مدرن می‌‌تواند به یک چالش اجتماعی تبدیل شده و زمینه‌‌ی پیدایش فرقه‌‌های جدید و نیز شکاف اجتماعی میان شیعیان را فراهم کند و حتّی تهدیدی برای بقای جامعه باشد. به همین دلیل سالیانی ا‌‌ست که مواجهه و مبارزه با مهدی‌‌نمایی علاوه بر اینکه مورد توجه متکّلمان و الهی‌‌دانان است، در علوم اجتماعی نیز مورد توجّه و تدقیق قرار گرفته است؛ بااین‌حال هنوز توافق چندانی بر مناسب‌‌ترین راه‌‌کار این مواجهه در دست نیست. این پژوهش، کوشیده است تا با استفاده از روش‌‌ مصاحبه‌‌ی نخبگانی با کارشناسانی از حوزه‌ی جامعه‌شناسی که بر این موضوع تمرکز داشته‌اند، و تحلیل محتوای آن، به مناسب‌‌ترین راه‌‌کارهای مواجهه با پدیده‌‌ی مهدی‌‌نمایی دست یابد. این راه‌‌کارها گاه به شیوه‌‌ی تعلیم مهدویّت اشاره دارد و گاه به روّیه‌‌های درمانی می‌‌پردازد. برخی از کارشناسان بر تغییر گفتمان مهدویّت و کاستن از سویه‌های عاطفی آن تأکید دارند و برخی دیگر بر تأکید بر رویّه‌های قانونی و قضایی. بااین‌حال ، همه کارشناسان، مهدی‌نمایان را یک مسئله اجتماعی می‌دانند و نه کلامی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis and Examination of the Solutions to Face People Claiming to be Imam Mahdi

نویسندگان [English]

  • Zahra Talebi 1
  • Mehrab Sadeghnia 2
1 . Associate Professor, Department of Abrahamic Religions, University of Religions and Denominations, Tehran, Iran (corresponding author).
2 PhD student, Christian Theology, University of Religions and Denominations. Tehran, Iran.
چکیده [English]

Believing in the reappearance of Imam Mahdi is one of the most important beliefs of the Shia community, which provides the basis for getting rid of disappointment and failures. However, the reappearance of Mahdi Nama (Claiming to be Imam Mahdi) movements have always been a threat to this meaningful belief. From the very first days of the Occultation Age until now, individuals and groups in this regard have made claims such as succession, representativeness, prophethood, having relationship (with Imam Mahdi), representation, or even considering themselves as Imam Mahdi. The emergence of these movements may seem like a challenge to the religion at first, but in modern times, it can become a social challenge and provide the basis for the emergence of new sects as well as a social gap among Shias, and even a threat for the survival of society. For this reason, the confrontation and struggle with Mahdi Nama people has been the focus of theologians for many years, and has also been studied and considered in social sciences. However, there is still not much agreement on the most suitable solution for this confrontation. This study has tried to find the most appropriate solutions to face the phenomenon of Mahdi Nama people by using the elite interview method with experts from the field of sociology who have focused on this issue, and analyzing its content. These solutions sometimes refer to the teaching method of Mahdism and sometimes they refer to therapeutic procedures. Some experts emphasize changing the discourse of Mahdism and reducing its emotional strains, while others emphasize legal and judicial procedures. However, all experts consider Mahdi Nama people to be a social issue and not a theological one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Millennialism
  • Mahdi Nama People
  • social analysis
1.    آژیر، اسدالله. (1388). گونه‌شناسی موعود در یهودیت (در کتاب: گونه‌شناسی موعود در ادیان). قم: انتشارات دانشگاه ادیان.
2.    ابن سعد، محمد ابن سعد. (1410ق). الطبقات الکبری. بیروت: دارالکتاب العالمیه.
3.    ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی. (بی‌تا). شرح الأخبار. قم: موسسه علمی و فرهنگی سیدالشهدا×.
4.    ابوالفرج اصفهانی، علی ابن الحسین. (1403ق). مقاتل الطالبین. قم: مکتبةالحیدریه.
5.    ادیبی، حسین؛ انصاری، عبدالمعبود. (1385). نظریه‌‌های جامعه‌‌شناسی. تهران: جامعه
6.    اشعری، سعد بن عبدالله. (1387). المقالات و الفرق (مترجم: فضایی). تهران: آشیانه کتاب.
7.    الدملوجی، صدوق. (1368). الیزیدیه. طبع الموصل.
8.    بدوی، عبدالرحمن. (1389). تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام (مترجم: حسین صابری). مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
9.    بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر. (1419). الفرق بین الفرق (مترجم: مشکور). بیروت: المکتوب العصریه.
10.    بیرو، آلن. (1367). فرهنگ علوم اجتماعی (مترجم: باقر ساروخانی). تهران: کیهان.
11.    توسّلی، غلام عبّاس. (1385). نظریه‌‌های جامعه‌‌شناسی، نشر سمت.
12.    حسین، جاسم. (1393). تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم# (مترجم: سیدمحمدتقی آیت‌اللهی). تهران: امیرکبیر.
13.    حیدری، مصطفی. (1391). ادعاهای مهدویت و علل ظهور آن در سه قرن اول اسلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه فردوسی مشهد.
14.    خضری، سیداحمدرضا. (1393). تشیع در تاریخ. قم: دفتر نشر معارف.
15.    خواجویان، محمدکاظم. (1376). تاریخ تشیع. مشهد: جهاد دانشگاهی.
16.    دورکیم. (1383). صور بنیادین حیات دینی (مترجم: باقر پرهام). تهران: نشر مرکز.
17.    رازی، ابوحاتم. (1390). گ‍رای‍ش‌ه‍ا و م‍ذاه‍ب‌ اس‍لام‍ی‌ در س‍ه‌ ق‍رن‌ ن‍خ‍س‍ت‌ ه‍ج‍ری‌ (مترجم: علی آقانوری). قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
18.    ریترز، جورج. (1380). نظریه‌‌های معاصر در جامعه‌‌شناسی (مترجم:ی محسن ثلاثی). تهران: انتشارات علمی.
19.    زین عاملی، محمدحسین. (1393). شیعه در تاریخ (مترجم: عطائی). مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
20.    الشامی، فضیلت. (1367). تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
21.    صادق‌نیا، مهراب. (1381). تصاویر انتظار در عهد جدید.مشرق موعود، شماره صفر.
22.    صادق‌‌نیا، مهراب. (1388). گونه‌‌شناسی موعود در مسیحیت (در کتاب: گونه‌‌شناسی موعود در ادیان). قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
23.    صادق‌‌نیا، مهراب؛ توسّلی، سعید. (1395). هزاره‌‌گرایی رویکردها و گونه‌‌ها، در مجلّه انتظار موعود، 12(52)، صص 71-94 .
24.    صادق‌‌نیا، مهراب؛ کاظمی‌‌راد، رضا. (1392). مقایسه نقش موعودباوری در ایجاد فرقه‌‌های نو در اسلام و مسیحیت در دو قرن اخیر. نشریه مشرق موعود، 7(27)، صص 83-106.
25.    کلینی، محمد بن یعقوب. (1379). الکافی. تهران: نشر تهران.
26.    گولد، جولیسو؛ کوالب، ویلیام. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی (جمعی از مترجمان). تهران: نشر مازیار.
27.    لوکمان، توماس؛ برگر، پیتر ال. (1387). ساخت اجتماعی واقعیّت (رساله‌‌ای در جامعه‌‌شناسی شناخت) (مترجم: فریبرز مجیدی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
28.    لوئیس، برنارد و دیگران. (1363). اسماعیلیان در تاریخ (مترجم: یعقوب آزند). تهران: مولی.
29.    محمدپور، احمد. (1389). ضد روش. تهران: لگوس.
30.    محمدی، بیوک. (1386). درآمدی بر روش تحقیق کیفی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
31.    مختار اللیثی، سمیرة. (1978م). ج‍ه‍اد ال‍ش‍ی‍ع‍ه‌ ف‍ی‌ ال‍ع‍ص‍ر ال‍ع‍ب‍اس‍ی‌ الاول‌. بیروت: دارالجیل.
32.    مرتضی العاملی، سیدجعفر. (1416 ق). الحیاة السیاسیة للامام الرضا×. قم: جامعه مدرسین.
33.    م‍س‍ع‍ودی‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن‌ ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‌ م‍س‍ع‍ودی. (1370). م‍روج‌ال‍ذه‍ب‌ و م‍ع‍ادن‌ال‍ج‍وه‍ر (مترجم: ابوالقاسم پاینده). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
34.    مشکور، محمدجواد. (1398). تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلامی تا قرن چهارم. تهران: 
اشراقی.
35.    منهایم، کارل. (1355). ایدئولوژی و اتوپیا: مقدّمه‌‌ای بر جامعه‌‌‌‌شناسی شناخت (مترجم: فریبرز مجیدی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
36.    نامعلوم. (بی‌تا). اخ‍ب‍ار ال‍دول‍ه‌ ال‍ع‍ب‍اس‍ی‍ه‌ وف‍ی‍ه‌ اخ‍ب‍ار ال‍ع‍ب‍اس‌ و ول‍ده‌. بیروت: دارالطلیعة.
37.    نوبختی، محمد بن موسی(1358) . فرق الشیعة (مترجم: محمدجواد مشکور). بی‌جا.
38.    هاینس، هالم. (1389). تشیع (مترجم: محمدتقی اکبری). قم: نشر ادیان.
39.    همیلتون، ملکم. (1394). جامعه‌‌شناسی دین (مترجم: محسن ثلاثی) تهران: نشر ثالث.
40.    Arjomand. Said. Amir. (1993). Religion & the Diversity of Normative Orders, in: the political.
41.    Mattison, C. (2008). Introducting Moral Theology: True Happiness and the virtues, Brazos Press.
42.    Cohen, Norman. (1957). The pursuit of millennium: revolutionary millenarians and mystical anarchists of middle, Palading, Granada, Publishing.
43.    Glock and Charles and Rodney Stark. (1965). Religion and Society in tension, Rand McNelly, Chicago.
44.    Jones, Tony. (2011). The church is flat: The Reational Ecclesiology of the Emerging Church.
45.    Johnson, Chalmers. (1966). Revolutiary Change. Boston, Little Brown.
46.    Hobsbawom, E. J. (1959). Primitive Rebel: Studies in avchiac forms of social movement in the 19th & 20th centuries, Norton & Company, N. Y.
47.    Taylor, C. (2007). A secular age, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge.
48.    Oliver, E., (2016). Theology: Still a queen of science in the post-modern era. in die Skriflig, 50(1), a2064.http://dx.doi.org/10.44102/ids.v50i1.2064Yinger.
49.    Milton, J. (1957). Relligion, Society and the Individual. Mcmillan: New York.
50.    Schwartz, (1978). Millenarianism in: Eliade (ed. in shief), the encyclopedia of religion, Macmillan, Pub: N. Y.
51.    Slemser, Neil. (1962). Theory of collective behavior. Macmillan, New York.