تحلیل شاخصه‌های مدرسه حدیثی قم در نقل روایات مهدوی تا قبل از دوران صدوق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه جریان‌شناسی، پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم. ایران.

10.22081/jm.2024.68504.1089

چکیده

مدرسه حدیثی قم، به‌عنوان یکی از مدارس پرقدرت امامیه، از دیرباز مورد اهتمام و دقت اندیش‌وران بوده است. کاوش‌ها در زمینه مهدویت در این مدرسه، با کاستی‌هایی مواجه است. نبود نگاه «مدرسه‌محور»، «عدم بررسی شاخصه‌های حدیثی آن دوران» به احادیث مهدوی ازجمله این کاستی‌هاست؛ ازاین‌رو این جستار با رویکرد «توصیفی‌- تحلیلی»‌ در تلاش است به این خلاء مطالعاتی تا قبل از دوران صدوق بپردازد. نقل میراث مهدوی اهل‌بیت ع از مدارس دیگر مانند کوفه، توسط محدثان مقیم و مهاجر به قم از مهمترین ویژگی این مدرسه قلمداد می‌شود. تعلق خاطر شدید به نصوص و دوری از عقل‌گرایی، مقابله با نقل روایات غلو، رعایت نسبی از عدم درج روایات شاذ در منابع حدیثی خود، برخورد با راویان ضعیف در برهه‌‌ای از زمان توسط برخی از بزرگان مکتب قم از دیگر امتیازات این مدرسه است. دغدغه‌مندی نسبت به مسائل روز جامعه در حوزه اعتقادات به ویژه موضوع مهدویت و تبیین روایات متناسب با زمانه خود، یکی دیگر از شاخصه‌های مدرسه آن دوران است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Characteristics of Qom Hadith School in Reciting Mahdavi Narratives Until the Time of Sadouq

نویسنده [English]

  • moslem kamyab
Assistant Professor, Department of Current Studies, Research Center for Mahdiism and Futurology, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom. Iran.
چکیده [English]

Qom Hadith School, as one of the most powerful schools of Imamiya, has been the focus of scholars for a long time. Studies in the field of Mahdism in this school are faced with shortcomings. Lack of a "school-oriented" approach, "lack of examination of the hadith characteristics of that era" about Mahdavi hadiths are among these shortcomings. Therefore, this article through a "descriptive-analytical" approach is trying to deal with this gap in studies before the era of Sadouq. Transferring the Mahdavi heritage of Ahl al-Bayt from other schools such as Kufa, by the resident and immigrating muhaddiths (scholars of hadiths) to Qom, is considered one of the most important features of this school. Strong adherence to texts and avoiding rationalism, confronting the transmission of exaggerated narratives, partial compliance with the inclusion of rare narratives in their hadith sources, dealing with weak narrators at a certain point in time by some of the elders of the Qom school are other privileges of this school. Being concerned about the current issues of the society regarding beliefs, especially the issue of Mahdism and the explanation of the narratives that are appropriate for its time, is another characteristic of the school of that era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mahdism
  • Qom Hadith school
  • characteristic studies
  • heritage
  • Sadouq era
  • avoiding exaggeration
  • textualism
  1. ابن داود، حلى. (1383). رجال ابن داود. تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏.
  2. ابن قولویه، جعفر بن محمد. (1356). کامل الزیارات،( محقق: عبد الحسین امینى، چاپ اول). نجف اشرف: دارالمرتضویة.
  3. برقى، احمد بن محمد بن خالد. (1342). رجال البرقی- الطبقات‏ (محققان و مصححان: طوسى، محمد بن الحسن و حسن مصطفوى)‏. تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏.
  4. برقى، احمد بن محمد. (1371). المحاسن،( محقق: محدث، جلال‌الدین‏، چاپ دوم)، قم: دارالکتب الإسلامیة.
  5. جباری، محمدرضا. (1384). مکتب حدیثی قم. قم: انتشارات زائر.
  6. حمادی، عبدالرضا؛ طباطبایی، سیدمحمدکاظم. (1391). الکافی و گفتمان حدیثی قم. مجله علوم حدیث، شماره 66، صص 98-
  7. حمیرى، عبد الله بن جعفری. (1413ق)‏. قرب الاسناد (مصحح: مؤسسة آل‌البیت ع، چاپ اول). قم: مؤسسة آل‌البیت ع.
  8. خصیبى، حسین بن حمدان‏. (1377). الهدایة الکبرى،(چاپ اول). بیروت: مؤسسة البلاغ‏.
  9. سبحانی، محمدتقی و همکاران. (1395). مدرسه کلامی قم (چاپ اول). قم: موسسه علمی -فرهنگی دارالحدیث.
  10. سبحانی، محمدتقی. (1391). کلام امامیه ریشه‌ها و رویش‌ها. مجله نقدونظر، 17(65)، صص 5-
  11. شوشتری، محمدتقی. (1410ق). قاموس الرجال (محقق: مؤسسه النشر الاسلامى التابعه لجماعه المدرسین، چاپ دوم). قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الإسلامی‏.
  12. صدوق، محمد. (1395).کمال‌الدین و تمام النعمة (محقق: علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم). تهران: انتشارات اسلامیه.
  13. صفار، محمدبن حسن‏. (1404ق). بصائر الدرجات (ج1 و 2، محقق: محسن بن عباسعلى‏کوچه باغى، چاپ دوم). قم: مکتبه آیت الله مرعشی ره.
  14. ضیائی فر، سعید. (1385). پیش درآمدی بر مکتب‌شناسی فقهی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  15. طالقانی، سیدحسن. (1391). اخراج راویان از قم؛ اقدامی اعتقادی یا اجتماعی. فصلنامه علمی-پژوهشی نقدونظر، (67) صص 92- 
  16. طباطبائی، سیدمحمدکاظم (1389). تاریخ حدیث شیعه. قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
  17. طوسی، محمد بن الحسن. (1381). رجال. نجف: انتشارات حیدریه.
  18. طوسى، محمد بن الحسن. ‏(1411ق). الغیبة (محققان: عبادالله، تهرانىو على احمد ناصح، چاپ اول). قم: دارالمعارف الإسلامیة.
  19. عیاشى، محمد بن مسعود. (1380). تفسیر العیّاشی‏ (ج1، محقق و مصحح: سیدهاشم رسولى محلاتى‏). تهران: المطبعة العلمیة.
  20. فیومی، احمد بن محمد. (1414ق). مصباح المنیر (ج2). قم: دارالهجره.
  21. قمی، علی بن ابراهیم. (1404ق). تفسیر قمی (ج2، مصحح: طیّب موسوى جزائرى).، قم: دارالکتب.
  22. کامیاب و طباطبائی. (1401ق). تحلیل محتوایی راویان روایات مدرسه حدیثی قم تا قبل از دوران صدوق، فصلنامه علمی – پژوهشی مشرق موعود، (63) صص 59-
  23. کامیاب، مسلم. (1400). رساله احادیث مهدوی مدرسه حدیثی قم قبل از روزگار صدوق (آموزه، شاخصه‌ها، سبک و تحلیل محتوا). قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
  24. کلینی‌، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی‌ (ج1، 2 و 8، مصححان: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی). تهران: اسلامیه‌.
  25. کشی، محمد بن عمر. (1409ق). رجال الکشی‏‏(محققان و مصححان: طوسى، محمد بن الحسن و مصطفوى، حسن‏). قم: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
  26. مجلسی، محمدتقی. (1406ق). روضه المتقین (مصححان: حسین موسوى کرمانى و على‌پناه اشتهاردى، چاپ دوم). قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
  27. معین، محمد. (بی‌تا). فرهنگ‌نامه معین. واژه شاخص.
  28. مفید، محمد بن محمد. (1413ق)‏. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد (ج2، محقق: مؤسسة آل‌البیت ع، ‏چاپ اول) . قم: کنگره شیخ مفید.
  29. نجاشى، احمد بن على. (1407ق). ‏رجال. قم‏: انتشارات جامعه مدرسین.
  30. نعمانى، محمد بن ابراهیم. (1379ق). الغیبة (محقق: على‏اکبر غفارى). تهران: مکتبة الصدوق‏.
  31. نمازی شاهرودی، علی. (1414ق). مستدرکات علم رجال ( چاپ اول). تهران: فرزند مؤلف‏.
  32. واسطی بغدادی، احمد بن حسین‏. (1364). الرجال ( لابن الغضائری) (محقق: محمدرضا حسینى، چاپ اول).قم: دار الحدیث‏.