نقش سنن الهی قرآن کریم در مدیریت بحران‌های عصر غیبت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه قرآن، دانشکده علوم و معارف قرآن، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران.

2 استادیار گروه حدیث، دانشکده علوم و معارف حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران

10.22081/jm.2025.72442.1113

چکیده

در عصر غیبت کبری که دوره‌ای حساس و سرنوشت‌ساز در تاریخ تشیع است، جامعۀ منتظر با چهار بحران اصلی مواجه است: بحران اعتقادی و معرفتی، بحران اجتماعی و هویتی، بحران اخلاقی و فرهنگی، و بحران سیاسی و راهبری. در این شرایط، سنت‌های الهی به‌مثابۀ قوانین ثابت، عام و حکیمانۀ الهی که در آیات قرآن کریم تبیین شده‌اند، نقش کلیدی در مدیریت این بحران‌ها ایفا می‌کنند؛ سنت‌هایی همچون هدایت، امتحان و تمحیص، استدراج، نصرت الهی، استخلاف و پیروزی نهایی حق. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی بر اساس منابع کتابخانه ای به ویژه تفسر شیعی به سامان رسیده است تلاش دارد به هریک از سنن بالا به‌مثابۀ راهبردی الهی، کارکردهایی متنوع، ازجمله آگاهی‌بخشی، غربال‌گری و تصفیۀ جامعه، ایجاد روحیۀ مقاومت و امید فعال، تقویت هویت جمعی و انسجام اجتماعی و استحکام ارادۀ فردی و اجتماعی بپردازد. این سنت‌ها با جلوگیری از فروپاشی، یأس و انفعال، جامعۀ شیعی را به‌سوی انتظار فعال، پویایی تمدنی و آمادگی برای یاری امام موعود# سوق می‌دهند. تحلیل این سنت‌ها نشان می‌دهد که نه‌تنها مانع استحاله و استیصال در برابر بحران‌های متوالی هستند، بلکه بحران‌ها را نیز به فرصت‌های تربیتی، ایمانی و تمدنی برای تقویت جبهۀ حق تبدیل می‌کنند. بر این اساس، شناخت و تبیین سنت‌های الهی، ضرورتی بنیادین برای صیانت از هویت جامعۀ منتظر و تحقق رسالت تاریخی آن در عصر غیبت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Divine Traditions in the Qur’an in Managing the Crises of the Era of Occultation

نویسندگان [English]

  • Elahe Hadian Rasanani 1
  • Maryam Velayati Kababian 2
1 Associate Professor, Department of Qur'anic Studies, Faculty of Qur'anic Sciences and Teachings, University of the Qur’an and Hadith, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Hadith Studies, Faculty of Hadith Sciences and Teachings, University of the Qur’an and Hadith, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the era of the Major Occultation—one of the most sensitive and decisive periods in the history of Shiism—the awaiting community faces four major crises: the crisis of belief and knowledge, the social and identity crisis, the moral and cultural crisis, and the political and leadership crisis. In such circumstances, the divine traditions, understood as God’s fixed, universal, and wise laws articulated in the Qur’anic verses, play a pivotal role in managing these crises. These traditions include guidance, trial and purification, gradual enticement (istidraj), divine support, succession, and the ultimate victory of truth. Using a descriptive–analytical method based on library sources—especially Shia Qur’anic exegesis—this article examines each of these divine traditions as a divine strategy with diverse functions, such as raising awareness, filtering and purifying the community, fostering resistance and active hope, strengthening collective identity and social cohesion, and fortifying individual and communal resolve. These traditions prevent collapse, despair, and passivity, guiding the Shia community toward active waiting, civilizational dynamism, and preparedness to support the Promised Imam.
The analysis reveals that these traditions not only protect the community from dissolution and helplessness in the face of successive crises, but also transform crises into educational, spiritual, and civilizational opportunities that reinforce the front of truth. Based on this, understanding and explaining the divine traditions becomes a fundamental necessity for preserving the identity of the awaiting community and fulfilling its historical mission in the era of Occultation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Era of the Major Occultation
  • divine traditions
  • crises of the Occultation
  • crisis management
  • active waiting
  • the awaiting community

مراجع

* قرآن کریم
ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله. (1404ق). شرح نهج‌البلاغة لابن أبی‌الحدید (محقق و مصحح: محمد ابوالفضل ابراهیم، ج3 و 14). قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
ابن‌بابویه، علی بن حسین. (1404ق). الإمامة و التبصرة من الحیرة. قم: مدرسة الإمام المهدی#.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1395ق). کمال الدین و تمام النعمة (محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، ج1 و 2). تهران: اسلامیه.
ابن‌حیون، نعمان بن محمد مغربی. (1409ق). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار^ (محقق و مصحح: محمدحسین حسینی جلالی، ج3). قم: جامعۀ مدرسین.
ابن‌خزاز قمی رازی، علی بن محمد. (1401ق). کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر (محقق و مصحح: عبداللطیف حسینی کوهکمری). قم: نشر بیدار.
ابن‌طیفور، احمد بن أبی طاهر. (بی‌تا). بلاغات النساء. قم: الشریف الرضی.
ابن‌فارس، احمد بن فارس. (1404ق). معجم مقاییس اللغة (محقق و مصحح: عبدالسلام محمد هارون، ج2). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
اسکافی، محمد بن همام. (۱۴۳۰ق/۱۳۸۸). تکامل و طهارت روح: ترجمۀ کتاب التمحیص (مترجم: عبدالله صالحی نجف‌آبادی). قم: نورالسجاد.
ایوانف، میخائیل سرگیویچ. نهضت بابیت در ایران [اسناد آرشیو وزارت خارجۀ روسیه، پروندۀ شمارۀ ۱۳۳ تهران، گزارش سفیر دالگورکی به وزیر امور خارجۀ نسلرود، ۱۰ ژوئن ۱۸۵۰م/۲۰ خرداد ۱۲۲۹]. به نقل از: افراسیابی، بهرام. (1382). تاریخ جامع بهائیت. تهران: مهرفام.
بهاء‌الدین نیلی نجفی، علی بن عبدالکریم. (1360). منتخب الأنوار المضیئة فی ذکر القائم الحجّة× (محقق و مصحح: عبداللطیف حسینی کوهکمری). قم: مطبعة الخیام.
جعفریان، رسول. (۱۳۹۴). مهدیان دروغین به ضمیمۀ شش رساله: در شرح حدیث دولتنا فی آخر الزمان؛ رسالۀ مبشره شاهیه؛ گزارش سه رساله دربارۀ زمان ظهور مهدی#؛ رسالۀ الهدی؛ رساله دربارۀ خروج سفیانی؛ تباشیر المحرومین (اثر تاج‌الدین حسین صاعد، علی طوسی شریف، محمد بن پاینده ساوی، سید محمد نوربخش خراسانی، و محمد واعظ یزدی حائری، چاپ دوم). تهران: نشر علم.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (1376ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة (محقق و مصحح:  احمد عبد الغفور عطار، ج2). بیروت: دارالعلم للملایین.
خامنه‌ای، سید علی. (1396). تفسیر سورۀ برائت. تهران: انقلاب اسلامی.
خمینی، روح‌الله. (1389). صحیفه امام (ج1، چاپ پنجم). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی&.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن (ج1). بیروت: دارالقلم.
زیدان، عبدالکریم. (1413ق). السنن الإلهیة فی الأمم و الجماعات و الأفراد فی الشریعة الإسلامیة. بیروت: مؤسسة الرسالة.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر. (1421ق). الإتقان فی علوم القرآن (محقق: فواز احمد زمرلی، ج1، چاپ دوم). بیروت: دارالکتاب العربی.
صبحی مهتدی، فضل‌الله. (1356). پیام پدر. تهران: امیرکبیر.
صدر، سید محمدباقر. (1381). سنت‌های تاریخ در قرآن (مترجم و محقق: سید جمال‌الدین موسوی اصفهانی، چاپ سوم). تهران: تفاهم.
طباطبایی، محمدحسین. (1378). شیعه در اسلام. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طباطبایی، محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1، چاپ دوم،). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، محمدحسین. (1427ق). تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن (محقق: اصغر ارادتی، ج1). بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
طبرانی، سلیمان بن احمد. (2008م). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم (ج3). اردن- اربد: دارالکتاب الثقافی.
طبرسی، احمد بن علی. (1403ق). الإحتجاج علی أهل اللجاج (محقق و مصحح: محمدباقر خرسان، ج1 و 2). مشهد: نشر مرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مصححان: فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، ج5، چاپ سوم). تهران: ناصرخسرو.
طبرسی، فضل بن حسن. (1390ق). إعلام الوری بأعلام الهدی (ط- القدیمة) (چاپ سوم). تهران: اسلامیه.
طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم. (1413ق). دلائل الإمامة. قم: بعثت.
طبری، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری) (ج10). بیروت: دارالمعرفة.
طوسی، محمد بن الحسن. (1411ق). الغیبة (للطوسی)/ کتاب الغیبة للحجة (محقق و مصحح: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح). قم: دارالمعارف الإسلامیة.
فاضلیان، نفیسه‌سادات. (1388). پیوند سنت‌های الهی با مهدویت. انتظار موعود، (30)، صص 117‑ 44.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین (ج3). قم: نشر هجرت.
قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور (ج3، چاپ یازدهم). تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله. (1409ق). الخرائج و الجرائح (ج3). قم: مؤسسۀ امام مهدی#.
قمی، شیخ عباس. (بی‌تا). کلیات مفاتیح‌الجنان (مترجم: الهی قمشه‌ای). تهران: انتشارات اسوه.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، ج1، چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403ق). بحارالأنوار (ج32، 33، چاپ دوم،). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محیط طباطبایی، محمد؛ ولایتی، علی‌اکبر؛ تسخیری، محمدعلی؛ بحرالعلوم میردامادی، محمود؛ ابوالحسنی (منذر)، علی؛ فقیه حقانی، موسی؛ نجفی، موسی؛ نامدار، مظفر؛ و زاهد زاهدانی، سعید. (1389). بهائیت آن‌گونه که هست. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطبوعاتی جام جم.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1401). جامعه و تاریخ از نگاه قرآن (چاپ پنجم). قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(قدس سره).
مطهری، مرتضی. (1399ق). مجموعه آثار (ج23، چاپ هشتم). قم: صدرا.
موسوی، سید یاسین. (1429ق). الحیرة فی عصر الغیبة الکبری. عراق - کربلا: العتبة الحسینیة المقدسة.
نصر بن مزاحم. (1404ق). وقعة صفین (محقق و مصحح: عبدالسلام محمد هارون، چاپ دوم). قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
نعمانی، محمد بن ابراهیم. (1397ق). الغیبة للنعمانی (محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری). تهران: نشر صدوق.
نوبختی، حسن بن موسی. (1404ق). فرق الشیعة (ج1). بیروت: دارالأضواء.
واحدی، علی بن احمد. (1411ق). اسباب نزول القرآن (محقق: کمال بسیونی زغلول). بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله. (1400ق). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة (مترجمان: حسن حسن‌زاده آملی و محمدباقر کمره‌ای، محقق و مصحح: ابراهیم میانجی، ج17، چاپ چهارم،). تهران: مکتبة الإسلامیة.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار