تحلیل تطبیقی نیابت خاصه و نظریه رکن رابع در اندیشه امامیه و شیخیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جریان‌شناسی پژوهشکده مهدویت وآینده پژوهی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

2 دانش آموخته سطح ۳حوزه علمیه مشهد، مشهد. ایران

10.22081/jm.2025.68130.1108

چکیده

شیخیه کرمانیه یکی از فرقه‌های انحرافی عصر حاضر به شمار می‌آید که با دست‌یازی به مفهوم نیابت خاص، تلاش در گسترش مفهومی آن داشته است، این جریان برای عدم فهم صحیح از مفهوم نیابت با طرح عناوینی نظیر: رکن رابع و ناطق واحد، این مسیر را دنبال کرده و خود را محور علوم دنیوی و اخروی، ملاک حق و باطل و برخوردار از مقاماتی دست‌ نایافتنی می‌دانند. تطور معنای وکالت به نیابت و مصادره معنای نیابت با رکن رابع، بیشتر تلاش شیخیه در راستای مشروعیت بخشی نگاه خود در ابداع این نظریه بوده که لازمه این نگرش حذف تدریجی دستگاه فقاهت و مرجعیت است. پژوهش حاضر به‌دنبال تبیین صحیح مسئله نیابت خاصه و تطور مفهومی آن از مفهوم وکالت برآمده و درصدد بیان این موضوع است که شیخیه با سوءاستفاده و برداشت ناصحیح از مسئله نیابت خاصه، آنرا در قالب رکن رابع ارائه داده است. بازخوانی اندیشه شیخیه نسبت به این تطور معنایی و سوءاستفاده از مفهوم نیابت خاصه، بیانگر ضرورت پژوهش در این زمینه است، نوشتار حاضر با استفاده از منابع کتابخانه‌ای با رویکردی توصیفی - تحلیلی، با استناد به منابع دست اول فرقه شیخیه کرمانیه، تطور مفهومی و بهره‌‌وری این فرقه را روشن کرده است. نتیجه بدست آمده حاکی از سوءاستفاده شیخیه در دگرگونی معنای وکالت و تطبیق آن با نیابت خاصه، در تلاش برای مشروعیت بخشی ادعا‌های خود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A comparative analysis of special proxy and the theory of the fourth pillar in Imamiyyah and Shaikhiyyah thought

نویسندگان [English]

  • mohammad shahbaziyan 1
  • mohammad hosein hiseini 2
1 assistant professor Graduate of the Qom Seminary and Faculty Member, Stream Studies Group, Research Institute of Islamic Sciences and Culture, Qom, Iran.
2 Graduate of Level 3, Mashhad Seminary, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Shaykhiyya Kermaniya is considered one of the deviant sects of the present era, which, by resorting to the concept of special deputyship, seeks to expand its meaning. This movement, due to a misunderstanding of the concept of deputyship, has followed a path by introducing terms such as the Fourth Pillar and the Unique Speaker, considering itself the center of both worldly and otherworldly sciences, the criterion of right and wrong, and possessing unattainable ranks. The evolution of the meaning of agency into deputyship and the appropriation of the meaning of deputyship with the Fourth Pillar is a major effort of the Shaykhis to legitimize their viewpoint by inventing this theory, which necessitates the gradual elimination of the system of jurisprudence and marja'iyyah (highest religious authority). This research aims to clarify the issue of special deputyship and its conceptual evolution from the meaning of agency, and seeks to show that the Shaykhis, by misusing and misunderstanding the issue of special deputyship, have presented it in the form of the Fourth Pillar. Re-examining the Shaykhis' thoughts regarding this semantic evolution and their misuse of the concept of special deputyship highlights the necessity of research in this area. The present paper, using library resources with a descriptive-analytical approach, and relying on primary sources of the Kermani Shaykhiyya sect, clarifies the conceptual evolution and utilization of this sect. The result shows that the Shaykhis misused the transformation of the meaning of agency and its application to special deputyship in an effort to legitimize their claims.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Plaintiffs
  • Shaykhiya
  • special proxy
  • fourth pillar

مراجع

* قرآن کریم
آل طالقانی، محمد حسن. (1420). الشیخیة. بیروت: الآمال للمطبوعات.
آل‌عصفور، محسن. (1412). ظاهرة الغیبة و دعوی السفارة فی ظل إمامة المهدی المنتظر #. المیرزا محسن آل عصفور، بی‌جا.
ابن خلکان، احمد بن محمد. (بی‌تا). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان. محقق: عباس احسان، بیروت: دار الفکر.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. (۱۴۱۶ق). کمال‌الدین و تمام النعمة. محقق: غفاری، علی‌اکبر. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الإسلامی.
ابراهیمی، ابوالقاسم. (بی‌تا/ الف). تنزیه الاولیاء. بی‌نا: برگرفته از سایت :
http://m-kermani.ir/wp-content/uploads/eftera
ابراهیمی، ابوالقاسم. (بی‌تا/ ب). فهرست کتب مشایخ عظام. بی‌نا: برگرفته از سایت :
http://m-kermani.ir/wp-content/uploads/book
ابراهیمی، عبدالرضا خان. (بی‌تا/ ج). رساله تقلید. بی‌نا: برگرفته از سایت : www.alabrar.info
افضلی، محمد علی. (1397). شیخیه و غلو در موضوع امامت. قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
باقری، علی اکبر. (1389). معرفت کلامی، سال اول زمستان شماره 4، ص 35-58.
جمعی از نویسندگان. (1401). درسنامه فرقه‌های انحرافی. قم: انتشارات بنیادفرهنگی مهدی موعود.
حائری اسکویی، میرزا موسی. (1392). احقاق الحق. تهران: روشن ضمیر.
حجامی، حسین. (1395). شناخت، بررسی و نقد کلامی جریان‌های انحرافی مهدویت. قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
رشتی، سیدکاظم. (1432ق). جواهر الحکم. بصره: شرکة الغدیر.
رحمانیان، داریوش؛ سراج، محسن. (1390). اصل معرفت به «رکن رابع» در اندیشه شیخیه، مطالعات تاریخ اسلام، شماره 8، صص 53- 76.
زرگری نژاد، غلامحسین؛ سراج، محسن. (1390). مطالعات تاریخ اسلام - شماره 10، علمی-پژوهشی، صفحه - از 79 تا 92 .
شهبازیان، محمد. (1396). ره افسانه. قم: انتشارات مرکز تخصصی مهدویت
شهبازیان، محمد. (1401). معیار‌های شناسایی مهدی موعود# و تمایز آن از مدعیان دروغین. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
صدر، سیدمحمد. (1992م). تاریخ الغیبة الصغری. لبنان: بیروت، دار التعارف للمطبوعات.
طبری آملی، محمد بن جریر. (۱۴۱۳ق). دلائل الإمامة. قم: بنیاد بعثت، مرکز چاپ و نشر.
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۴۰۸ق). مجمع البیان. لبنان: بیروت، دار المعرفة.
طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۲۵ق). الغیبة. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
عراقی، محمود بن جعفر. (۱۳۸۴). دارالسلام در احوالات حضرت مهدی#. قم: مسجد مقدس جمکران.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (۱۴۰۲ق). رجال العلامة الحلی. قم: الشریف الرضی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۴۰۹ق). العین. قم: هجرت.
قطب راوندی، سعید بن هبه‌الله. (۱۴۰۹ق). الخرائج و الجرائح. قم: مؤسسة الإمام المهدی#.
کرمانی، محمد کریم خان. (بی‌تا/ الف). سی فصل. بی‌نا: برگرفته از سایت مکارم الابرار به آدرس:
http://m-kermani.ir/wp-content/uploads/book/%D8%B3%DB%8C%20%D9% 81%D8%B5%D9%84.pdf
کرمانی، محمد کریم خان. (بی‌تا/ ب). سی فصل. بی‌نا: برگرفته از سایت:
http://m-kermani.ir/wp-content/uploads/book/
کرمانی، محمد کریم خان. (بی‌تا/ ج). ارشاد العوام. بی‌نا: برگرفته از سایت: http://www.aghayed.net/category/
کرمانی، محمد کریم خان. (بی‌تا/ د). تیر شهاب در رد باب. بی‌نا: برگرفته از سایت:
http://m-kermani.ir/shobahat/
کرمانی، محمد کریم خان. (بی‌تا/ ه). رساله در جواب ایرادات ملا حسینعلی. بی‌نا: بر گرفته از سایت: http://m-kermani.ir/wp-content/uploads/book
کرمانی، محمد کریم خان. (بی‌تا/ و). هدایة الطالبین. بی‌نا: برگرفته از سایت :
http://m-kermani.ir/wp-content/uploads/books/%D9%87%D8%AF%D8%A7% DB%8C%D8%A9%20%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%DB%8C%D9%86.pdf
کشی، محمد بن عمر. (۱۴۰۴ق). رجال الکشی. قم: مؤسسة آل البیت^ لإحیاء التراث.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۳۶۳). الکافی (۸ ج)، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
محمدی هوشیار، علی. (1399). درسنامه نقد و بررسی جریان احمدالحسن البصری. قم: انتشارات تولی.
مشکور، محمدجواد؛ مدیر شانه‌چی، کاظم. (۱۳۷۵). فرهنگ فرق اسلامی. ایران، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
مفید، محمد بن محمد. (۱۴۱۳ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
موسوی، سیدعلی بن عبدالله. (بی‌تا/ الف). شرح کتاب الفاروق و الحق. بی‌نا: موجود در سایت الابرابر به آدرس: https://www.alabrar.info/library/FAROOQ/f0006
موسوی، سیدعلی بن عبدالله. (بی‌تا/ب). احوال الشیخ احمد الاحسایی و الشیخیه. بی‌نا: موجود در سایت الابرار به آدرس:
https://www.alabrar.info/library/SHARH_JS/f0000
نجاشی، احمد بن علی. (۱۳۷۶). رجال النجاشی. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
نجفی، محمد باقر. (۱۳۸۳). بهاییان. تهران: نشر مشعر.
ناشناس، جزوه وحدت ناطق بر گرفته از سه رساله شیخی موجود در سایت :http://m-kermani.ir/wp-content/uploads/book/nateq
هادیان، مهدی. (1395). بررسی تضاد‌های درونی میان گفتار‌ها و رفتار‌های سید باب در مسئله امام زمان#، بهایی‌شناسی، ش2-3، صص 157-186.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 بهمن 1403
  • تاریخ بازنگری: 15 اسفند 1403
  • تاریخ پذیرش: 03 اسفند 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار